ANADOLU  DANTEL  KÜLTÜRÜ

KASTAMONU  EL DÜĞÜMÜ  ÇARŞAF  BAĞLAMALARI

                                                                                                           * Nazime Tomris YALÇINKAYA

Geleneksel  kültür unsurları içinde el sanatları; Malzeme, teknik ve biçim çeşitliliği ile Türk varlığının örf,adet,gelenek ve görenek gibi somut olmayan kültürel kimliğini  ortaya koyan en canlı belgeleridir. Gelişen  teknoloji ile sosyo-ekonomik yönden etkilenen bir çok el sanatı değişen  ihtiyaçlar, beğeniler ve kullanım alanlarından kaynaklanan  farklılıklar karşısında  gelenekselliğini korumaya çalışmaktadır.

 Anadolu  dantel kültüründe el örgü sanatının -şiş,tığ,iğne ,mekik,firkete ve el düğümü vb. gibi-  bir çok değişik tekniğini görmek mümkündür. Türk kadının ince zevkinin duygu, düşünce ve yaratıcılığının ifade şekli olan  “ dantel kültürü “ yörelere göre farklılıklar göstermektedir.

                 Fotoğraf.1  Kastamonu, "Dantel Müzesi"nden  Bağlama Örnekleri. (2009.N Tomris Yalçınkaya)

 Dantel; iğne, tığ, şiş, firkete, mekik vb. araçlar kullanılarak  ipek, pamuk ve sentetik ipliklerle  yapılan  el  örgülerine verilen isimdir. Bunların dışında el ile araç kullanılmadan düğüm atılarak yapılan “ Çarşaf Bağlamaları” Kastamonu İline has bir dantel çeşididir.

 Kastamonu Çarşaf Bağlamaların dan Örnekler: 

 Kastamonu İlinde geleneksel olarak halen yapılmakta olan bağlamalar,”çarşaf bağlamaları” ve “tırnak bağı” olarak da bilinirler. Geçmişten günümüze bağlama dantelleri çarşaf kenarında,havlu ve peştamal kenarlarında dantel olarak  süsleme ve kenar temizleme tekniği olarak yapılmıştır. El düğümü dantelleri kültürümüzde ” Çarşaf bağlamaları“ veya yöresel adı olan “Tentene” adıyla bilinmektedir.

 Bir başka tanımlama  ile çarşaf bağlamalarına tığla yapılan dantellerin elle yapılan şeklidir denilebilir.( Tan,1984: s.27)

 Kastamonu ili ve ilçelerinde kadınlarımız tarafından halen yapılmakta olan bağlamalar sadece çarşaf ve havlu vb.gibi eşyaların kenarlarında değil, süsleyici unsur olarak perde , örtü  ve  giysilerde de uygulanmaktadır. Geçmiş yüzyıllarda çarşaf, peşkir ve havlu uçlarında sıklıkla kullanılan  kompozisyonlar değişik renkte ipliklerle de yapılmaktadır.

     Fotoğraf.2  Kastamonu, Valilik El Sanatları Vakfı Dokuma Atölyesi Ürünleri.(2009 ,N.TomrisYalçınkaya)

            Geleneksel  Kastamonu Çarşaf Bağlamaları,Tosya İlçesinde  dokunan el dokuması “sarı kıvrak” yatak çarşaflarının iki uzun kenarlarına veya dört kenarına, pamuk ipliğinden, alet kullanılmaksızın, kadınların parmak uçları ve tırnakları ile sıkıştırarak  attıkları düğümlerin yan yana alt alta örülmesiyle oluşan dantellerdir.

               Bağlamalarda kullanılan ana materyal ; merserize pamuk ipliğidir.İplik kalitesine göre dantelin kalitesi de değişmektedir.İplik sayısı bağlamalrda önem taşır,iplik sayısı ne kadar az olursa dantelin düğüm sıklığı da o kadar sık olur.Genel görünümü ve  kaliteyi düğüm sıklığı,düzgünlüğü,kompozisyonu temizliği belirler. Pamuk ipliğinden yapılan çarşaf bağları, yapılışında gösterdiği şekle göre; kuş dili, katip defteri, delik yürek,baklavalı güneş,doktor gözlüğü… gibi birçok nesnesel   isimle adlandırılmıştır.  

 Kastamonu’da evlenecek her genç kızın ve erkeğin “çeyiz sandığında bağlı çarşaf bulunması” yöresel bir gelenektir. Süsleme  amaçlı kullanılan birçok üründe sadece bağlama dantelleri değil aynı zamanda  oyalar, tığ dantelleri,iğne dantelleri vb. teknikler de yaygın şekilde kullanılmaktadır.Verilen bağlama örnekleri sadece bir bölümünü oluşturmaktadır.Bağlamaların  Karadeniz bölgesinde ve Güney Bölgemizdeki illerimizde  de yapıldığı bilinmektedir.

Günümüzde,kullanım ihtiyaçları doğrultusunda bağlamalar sadece peşkir,havlu ,çarşaf kenarlarında değil,aynı zamanda örtü, perde ve giysilerin süslenmesinde de kullanılmaktadır.Yörede turistik amaçla yapılan ürünlerde ve Kastamonu valiliği , El Sanatları Dokuma vakıf atölyesinde üretilen ürünlerde bağlama danteli tekniği uygulanmaktadır.

Kastamonu Kalesinde bağlama yaparak geçimini sağlayan bir çok ev kadını vardır.Burada  hem dantel bağlama yapmakta,hem de  ürettikleri ürünleri sergileyerek satmaktadırlar.( 2009)

Fotoğraf 3 Kalede bağlama yapan kadın.(2009)

                                          Fotoğraf 4  Kalede bağlama yapan kadın.(2009)

            KAYNAKLAR:

Nail Tan ve diğerleri.”1984  .  Türk Dokuma Sanatından Örnekler”.Akbank Sanat Serisi no.8

                                      Ankara s.27

            Yalçınkaya,N.Tomris.1985   .” Kastamonu Çarşaf Bağlamaları” yayınlanmamış yüksek lisans

                                            tezi

            Koçu,Reşat Ekrem. 1996.Türk Giyim,Kuşam ve Süslenme Sözlüğü.

                                Güncel Yayıncılık:18.İstanbul.

Korkusuz, Süheyla.1971. Nakış Temel Bilgileri, Tekniği Uygulamalar

                    ve Örnekleri.Ankara

                                        *  Yrd.Doç.Dr. Gazi Üniversitesi,Mesleki Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi.