ANADOLU DANTEL
KÜLTÜRÜ
KASTAMONU EL DÜĞÜMÜ ÇARŞAF BAĞLAMALARI
* Nazime Tomris
YALÇINKAYA
Geleneksel kültür unsurları içinde el sanatları;
Malzeme, teknik ve biçim çeşitliliği ile Türk varlığının örf,adet,gelenek ve
görenek gibi somut olmayan kültürel kimliğini
ortaya koyan en canlı belgeleridir. Gelişen teknoloji ile sosyo-ekonomik yönden etkilenen
bir çok el sanatı değişen ihtiyaçlar, beğeniler
ve kullanım alanlarından kaynaklanan farklılıklar
karşısında gelenekselliğini korumaya
çalışmaktadır.
Anadolu
dantel kültüründe el örgü sanatının -şiş,tığ,iğne ,mekik,firkete ve el
düğümü vb. gibi- bir çok değişik tekniğini
görmek mümkündür. Türk kadının ince zevkinin duygu, düşünce ve yaratıcılığının
ifade şekli olan “ dantel kültürü “ yörelere göre farklılıklar göstermektedir.
Dantel; iğne, tığ, şiş, firkete, mekik vb. araçlar
kullanılarak ipek, pamuk ve sentetik
ipliklerle yapılan el
örgülerine verilen isimdir. Bunların dışında el ile araç kullanılmadan
düğüm atılarak yapılan “ Çarşaf
Bağlamaları” Kastamonu İline has bir dantel çeşididir.
Kastamonu Çarşaf Bağlamaların dan Örnekler:
Kastamonu Çarşaf Bağlamaların dan Örnekler:
Kastamonu
İlinde geleneksel olarak halen yapılmakta olan bağlamalar,”çarşaf bağlamaları” ve “tırnak
bağı” olarak da bilinirler. Geçmişten günümüze bağlama dantelleri çarşaf
kenarında,havlu ve peştamal kenarlarında dantel olarak süsleme ve kenar temizleme tekniği olarak
yapılmıştır. El düğümü dantelleri kültürümüzde ” Çarşaf bağlamaları“ veya yöresel adı olan “Tentene” adıyla bilinmektedir.
Bir
başka tanımlama ile çarşaf bağlamalarına
tığla yapılan dantellerin elle yapılan şeklidir denilebilir.( Tan,1984: s.27)
Kastamonu
ili ve ilçelerinde kadınlarımız tarafından halen yapılmakta olan bağlamalar
sadece çarşaf ve havlu vb.gibi eşyaların kenarlarında değil, süsleyici unsur
olarak perde , örtü ve giysilerde de uygulanmaktadır. Geçmiş
yüzyıllarda çarşaf, peşkir ve havlu uçlarında sıklıkla kullanılan kompozisyonlar değişik renkte ipliklerle de
yapılmaktadır.
Geleneksel Kastamonu Çarşaf Bağlamaları,Tosya
İlçesinde dokunan el dokuması “sarı kıvrak” yatak çarşaflarının iki
uzun kenarlarına veya dört kenarına, pamuk ipliğinden, alet kullanılmaksızın,
kadınların parmak uçları ve tırnakları ile sıkıştırarak attıkları düğümlerin yan yana alt alta
örülmesiyle oluşan dantellerdir.
Bağlamalarda kullanılan ana
materyal ; merserize pamuk ipliğidir.İplik kalitesine göre dantelin kalitesi de
değişmektedir.İplik sayısı bağlamalrda önem taşır,iplik sayısı ne kadar az
olursa dantelin düğüm sıklığı da o kadar sık olur.Genel görünümü ve kaliteyi düğüm
sıklığı,düzgünlüğü,kompozisyonu temizliği belirler. Pamuk ipliğinden yapılan
çarşaf bağları, yapılışında gösterdiği şekle göre; kuş dili, katip defteri,
delik yürek,baklavalı güneş,doktor gözlüğü… gibi birçok nesnesel isimle adlandırılmıştır.
Kastamonu’da evlenecek her genç kızın ve
erkeğin “çeyiz sandığında bağlı çarşaf bulunması” yöresel bir gelenektir. Süsleme amaçlı kullanılan birçok üründe sadece
bağlama dantelleri değil aynı zamanda
oyalar, tığ dantelleri,iğne dantelleri vb. teknikler de yaygın şekilde kullanılmaktadır.Verilen
bağlama örnekleri sadece bir bölümünü oluşturmaktadır.Bağlamaların Karadeniz bölgesinde ve Güney Bölgemizdeki
illerimizde de yapıldığı bilinmektedir.
Günümüzde,kullanım
ihtiyaçları doğrultusunda bağlamalar sadece peşkir,havlu ,çarşaf kenarlarında
değil,aynı zamanda örtü, perde ve giysilerin süslenmesinde de
kullanılmaktadır.Yörede turistik amaçla yapılan ürünlerde ve Kastamonu valiliği
, El Sanatları Dokuma vakıf atölyesinde üretilen ürünlerde bağlama danteli
tekniği uygulanmaktadır.
Kastamonu Kalesinde bağlama yaparak geçimini sağlayan bir çok ev kadını vardır.Burada hem dantel bağlama yapmakta,hem de ürettikleri ürünleri sergileyerek satmaktadırlar.( 2009)
Fotoğraf 3 Kalede bağlama yapan kadın.(2009)
Fotoğraf 4 Kalede bağlama yapan kadın.(2009)
Nail
Tan ve diğerleri.”1984 . Türk Dokuma Sanatından Örnekler”.Akbank Sanat Serisi no.8
Ankara s.27
Yalçınkaya,N.Tomris.1985 .” Kastamonu
Çarşaf Bağlamaları” yayınlanmamış yüksek lisans
tezi
Koçu,Reşat Ekrem. 1996.Türk Giyim,Kuşam ve
Süslenme Sözlüğü.
Güncel Yayıncılık:18.İstanbul.
Korkusuz, Süheyla.1971. Nakış Temel Bilgileri, Tekniği Uygulamalar
ve Örnekleri.Ankara
* Yrd.Doç.Dr. Gazi Üniversitesi,Mesleki Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi.
* Yrd.Doç.Dr. Gazi Üniversitesi,Mesleki Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi.