EL SANATLARI ÖĞRETMENİMİZ SEVGİLİ HURİCİHAN BOYACIOĞLU’NUN AİLE KOLEKSİYONU MENDİLLERİ Kastamonu/ Merkez 1940-1955 yılları arasında yaptırtılan mendiller günlük kullanım için hazırlanmış ve kıyafete uygun sipariş üzerine yaptırılmıştır

 TÜRKİYE'DE YAPILMIŞ OLAN EL İŞLERİ YARIŞMASINDA                    ÖDÜL ALAN DANTEL ESER

   1936 / İğne danteli örtü

   Nihal AKMAN' ın  1927 -1928 ‘de işlemiş olduğu örtü ile 1936 yılında Ankara’da yapılan          “Küçük El İşleri Sanatları “ Sergisine katılmış ve M.K.Atatürk tarafından madalya ile                ödüllendirilmiştir.

        Eser;   İpek ibrişim ile 49 adet file işi, 36 adet iğne danteli tekniğiyle yapılmış olan motifleri içerir. İğne danteli çiçekler çok katlıdır.(ENV.NO: 616)

G.Ü. ÜLKER MUNCUK ÖZEL MÜZESİ .ANKARA

       

         
       

    http://annasaifulina.wix.com/crochet_art

   https://www.facebook.com/crochetpaintings

     DANTEL TABLOLAR YAPAN SANATÇI ; ANNA SAIFULINA

                               KENMARE LACE....Bilinen dantel tekniklerinin  farklı uygulamaları.

     

Resim yazısı ekle

İĞNE DANTELİNDEN ÖRNEKLER "MARDİN"

G.Ü. ÜLKER (OKÇUOĞLU)MUNCUK ÖZEL MÜZESİ DANTEL ÖRNEKLERİ Belgeleme: Yrd.Doç.Dr. N.Tomris YALÇINKAYA ESER: Albüm, Env.no: 282 İĞNE DANTELLERİ KATALOĞU Açıklama: Mardin Kız sanat Okulu armağanı olan katalog 54 parça farklı boyutlarda iğne dantelini içermektedir. Örtülerde beyaz pamuk ipliği kullanılmıştır.İğne danteli ile oluşturulan eserler bardak altlığı olarak veya örtü olarak kullanılmak üzere kompozisyonları hazırlanmıştır.

Fotoğraf.1 Env.No.282/1 – Ürün cinsi: Bardak altlığı. Boyutlar: Çap: 17 cm. 2,5 cm. çapta.Eser; Beyaz pamuk ipiyle örülmüştür.17 adet çiçek 5,5 cm . merkez çiçek etrafına dizilmiştir. Zürefa ve piko teknikleri kullanılmıştır.

Fotoğraf.2  Env.No.282/2  Eser;  Beyaz pamuk ipiyle örülmüştür.5,5 cm. çapta  4 adet “çarkıfelek” motifi   birbirine eklidir. (11,5 x11,5 cm.)Zürefa ve piko  teknikleri kullanılmıştır.

Fotoğraf.3  Env.No.282/3  Ürün cinsi: Örtü. Boyutlar: 17.5 x17,5 cm. Merkez  orta çiçek   4 cm. Eser;  Beyaz pamuk ipiyle örülmüştür. Merkez çiçek etrafına motifler kare  oluşturacak kompozisyonda dizilmiştir. Zürefa ve piko  teknikleri kullanılmıştır.

                   

 AYLA KAYAN  DANTEL KOLEKSİYONU-2

 DAİRE,OVAL ,DİKDÖRTGEN, ÜÇGEN  VE KARE ÖRTÜ ÖRNEKLERİ

          Fotoğraf 1. Tepsi örtüsü, Sevim Kalyoncu/ Ankara,1930 ( 30 x 16 cm.)

                           Fotoğraf 2. Sehpa örtüsü, Sevim Kalyoncu/ Ankara,1980 ( 17 x 17 cm.)

Fotoğraf 3. Bardak altı ,Ayla Kayan/ Ankara,1975( 16 cm.Çap)

                         Fotoğraf 4. Bardak altlığı , Sevim Kalyoncu/ Ankara,1935 ( 16cm.çap)

Fotoğraf 5 . Sehpa örtüsü , Gülbahar Benli / Ankara,1980 ( 43x37 cm)

                             Fotoğraf 6. Tepsi örtüsü, Hanife Kayan / Hollanda ,1980 ( 22x35cm.)

 Fotoğraf 7. Tepsi örtüsü, Sevim Kalyoncu/ Ankara,1975( 45x27 cm.)

Fotoğraf 8. Bohça kenar danteli, Nesrin Kalyoncu/ Çorum/ 1985 ( 55 x 27 cm)

DANTELE GÖNÜL VERENLER

* AYLA KAYAN KOLEKSİYONU -2012

           *   Tığ Örgü tekniğiyle yapılmış olan dantel grubunda kenar ve ara danteller,daire,kare ve oval dantel örtüler koleksiyonu oluşturmaktadır.Örtüler genellikle  sehpa üzerinde kullanılmak üzere, bardak altlığı ve tepsi örtüsü olarak tasarlanmış ve örülmüş.Ayla Kayan'ın aile büyüklerinden kendisine ulaşan eserler içinde 1930 yılına kadar tarihlendirilen örnekler vardır.


        AYLA KAYAN   KOLEKSİYONUNDAN  KENAR VE ARA DANTEL ÖRNEKLERİ

                               Fotoğraf 1.Kenar danteli, Sevim   Kalyoncu / Ankara ( 70x21 cm.)

  Fotoğraf 2.Kenar danteli, Nilgün Tanay- Kalyoncu/ Çorum/ 1980 (50x6 cm.)

  Fotoğraf 3.Kenar danteli, Sevim Kalyoncu/ Çorum/ 1972(16x75cmx200cm)

                          Fotoğraf 4.Kenar danteli, Fatma Kopkop/Çorum/1940( 9x2.00cm)

  Fotoğraf 5.Kenar danteli,Leyla İnan /Çorum/1940( 4,5x2.00cm )

                            Fotoğraf 6.Kenar danteli,Sevim Kalyoncu /Çorum/1950( 7x2.00cm)

 Fotoğraf 7.Kenar danteli,Sevim Kalyoncu Çorum/1950( 9x2.00cm)

* Araştırma ve belgeleme 2010 tarihinde yapılmıştır.

N.Tomris Yalçınkaya

ANADOLU  DANTEL  KÜLTÜRÜ

KASTAMONU  EL DÜĞÜMÜ  ÇARŞAF  BAĞLAMALARI

                                                                                                           * Nazime Tomris YALÇINKAYA

Geleneksel  kültür unsurları içinde el sanatları; Malzeme, teknik ve biçim çeşitliliği ile Türk varlığının örf,adet,gelenek ve görenek gibi somut olmayan kültürel kimliğini  ortaya koyan en canlı belgeleridir. Gelişen  teknoloji ile sosyo-ekonomik yönden etkilenen bir çok el sanatı değişen  ihtiyaçlar, beğeniler ve kullanım alanlarından kaynaklanan  farklılıklar karşısında  gelenekselliğini korumaya çalışmaktadır.

 Anadolu  dantel kültüründe el örgü sanatının -şiş,tığ,iğne ,mekik,firkete ve el düğümü vb. gibi-  bir çok değişik tekniğini görmek mümkündür. Türk kadının ince zevkinin duygu, düşünce ve yaratıcılığının ifade şekli olan  “ dantel kültürü “ yörelere göre farklılıklar göstermektedir.

                 Fotoğraf.1  Kastamonu, "Dantel Müzesi"nden  Bağlama Örnekleri. (2009.N Tomris Yalçınkaya)

 Dantel; iğne, tığ, şiş, firkete, mekik vb. araçlar kullanılarak  ipek, pamuk ve sentetik ipliklerle  yapılan  el  örgülerine verilen isimdir. Bunların dışında el ile araç kullanılmadan düğüm atılarak yapılan “ Çarşaf Bağlamaları” Kastamonu İline has bir dantel çeşididir.

 Kastamonu Çarşaf Bağlamaların dan Örnekler: 

 Kastamonu İlinde geleneksel olarak halen yapılmakta olan bağlamalar,”çarşaf bağlamaları” ve “tırnak bağı” olarak da bilinirler. Geçmişten günümüze bağlama dantelleri çarşaf kenarında,havlu ve peştamal kenarlarında dantel olarak  süsleme ve kenar temizleme tekniği olarak yapılmıştır. El düğümü dantelleri kültürümüzde ” Çarşaf bağlamaları“ veya yöresel adı olan “Tentene” adıyla bilinmektedir.

 Bir başka tanımlama  ile çarşaf bağlamalarına tığla yapılan dantellerin elle yapılan şeklidir denilebilir.( Tan,1984: s.27)

 Kastamonu ili ve ilçelerinde kadınlarımız tarafından halen yapılmakta olan bağlamalar sadece çarşaf ve havlu vb.gibi eşyaların kenarlarında değil, süsleyici unsur olarak perde , örtü  ve  giysilerde de uygulanmaktadır. Geçmiş yüzyıllarda çarşaf, peşkir ve havlu uçlarında sıklıkla kullanılan  kompozisyonlar değişik renkte ipliklerle de yapılmaktadır.

     Fotoğraf.2  Kastamonu, Valilik El Sanatları Vakfı Dokuma Atölyesi Ürünleri.(2009 ,N.TomrisYalçınkaya)

            Geleneksel  Kastamonu Çarşaf Bağlamaları,Tosya İlçesinde  dokunan el dokuması “sarı kıvrak” yatak çarşaflarının iki uzun kenarlarına veya dört kenarına, pamuk ipliğinden, alet kullanılmaksızın, kadınların parmak uçları ve tırnakları ile sıkıştırarak  attıkları düğümlerin yan yana alt alta örülmesiyle oluşan dantellerdir.

               Bağlamalarda kullanılan ana materyal ; merserize pamuk ipliğidir.İplik kalitesine göre dantelin kalitesi de değişmektedir.İplik sayısı bağlamalrda önem taşır,iplik sayısı ne kadar az olursa dantelin düğüm sıklığı da o kadar sık olur.Genel görünümü ve  kaliteyi düğüm sıklığı,düzgünlüğü,kompozisyonu temizliği belirler. Pamuk ipliğinden yapılan çarşaf bağları, yapılışında gösterdiği şekle göre; kuş dili, katip defteri, delik yürek,baklavalı güneş,doktor gözlüğü… gibi birçok nesnesel   isimle adlandırılmıştır.  

 Kastamonu’da evlenecek her genç kızın ve erkeğin “çeyiz sandığında bağlı çarşaf bulunması” yöresel bir gelenektir. Süsleme  amaçlı kullanılan birçok üründe sadece bağlama dantelleri değil aynı zamanda  oyalar, tığ dantelleri,iğne dantelleri vb. teknikler de yaygın şekilde kullanılmaktadır.Verilen bağlama örnekleri sadece bir bölümünü oluşturmaktadır.Bağlamaların  Karadeniz bölgesinde ve Güney Bölgemizdeki illerimizde  de yapıldığı bilinmektedir.

Günümüzde,kullanım ihtiyaçları doğrultusunda bağlamalar sadece peşkir,havlu ,çarşaf kenarlarında değil,aynı zamanda örtü, perde ve giysilerin süslenmesinde de kullanılmaktadır.Yörede turistik amaçla yapılan ürünlerde ve Kastamonu valiliği , El Sanatları Dokuma vakıf atölyesinde üretilen ürünlerde bağlama danteli tekniği uygulanmaktadır.

Kastamonu Kalesinde bağlama yaparak geçimini sağlayan bir çok ev kadını vardır.Burada  hem dantel bağlama yapmakta,hem de  ürettikleri ürünleri sergileyerek satmaktadırlar.( 2009)

Fotoğraf 3 Kalede bağlama yapan kadın.(2009)

                                          Fotoğraf 4  Kalede bağlama yapan kadın.(2009)

            KAYNAKLAR:

Nail Tan ve diğerleri.”1984  .  Türk Dokuma Sanatından Örnekler”.Akbank Sanat Serisi no.8

                                      Ankara s.27

            Yalçınkaya,N.Tomris.1985   .” Kastamonu Çarşaf Bağlamaları” yayınlanmamış yüksek lisans

                                            tezi

            Koçu,Reşat Ekrem. 1996.Türk Giyim,Kuşam ve Süslenme Sözlüğü.

                                Güncel Yayıncılık:18.İstanbul.

Korkusuz, Süheyla.1971. Nakış Temel Bilgileri, Tekniği Uygulamalar

                    ve Örnekleri.Ankara

                                        *  Yrd.Doç.Dr. Gazi Üniversitesi,Mesleki Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi.

                

           

ANADOLU KÜLTÜRÜNDE DANTEL

                                        N.Tomris YALÇINKAYA                                                                                                 

     El Sanatları Bölümü Öğr.Üye.

Dantel; Türk kadınının özgün zevkini yansıttığı en önemli “El Sanatları” alanlarından biridir.Günümüze ulaşan örnekler incelendiğinde”dantel”in sadece ihtiyaç  için değil,süslenmek,duygularını ifade etmek,çeyiz amaçlı veya ekonomik kaygılarla üretildiği görülür.Dantel türk kadınlarında  ve aile içinde bir davranış şeklidir.Komşuluk bağlarını güçlendirici ve kadını rahatlatıcı bir faaliyet olarak görmek de mümkündür.Dantel örme alışkanlığı , dantel kullanımı, çeyiz geleneği Türk toplumunun aile yaşamında hala dinamizmini korumaktadır.Yeni nesil her ne kadar el emeği ürünleri hazır almaya yönelmiş olsa da ,hobi kurslarına olan ilgi her geçen gün artmaktadır.

Dantel;geçmişten günümüze süsleme amaçlı  yapılan  bir eşya  veya eşyayı süslemede kullanılan objedir.

Kadınlarımızın ve kızlarımızın el emeği göz nuru oyalı yazması, dantelli çarşafı,yastığı,bağlamalı peşkiri veya havlusu,dantel örtüleri,perdeleri ,yatak örtüleri, giysi aksesuarları(yaka,harç süsü vb.) gibi çok çeşitli örgü ürün günümüze kadar tekrarlanarak ulaşmıştır.Öylesine dantel bağımlılığı içinde olan kadınlarımız vardır ki,dantelinin örneğini yeminli diyerek bir başkasına dahi vermek istemez.Dantel,kadının duygularını ve sanat zevkini tattığı  bir araçtır.Her yerde,her zaman yapılabilir olması dantellere el sanatları içinde bir ayrıcalık kazandırmıştır.Ancak,belgelenmemiş her kültür yok olmaya mahkumdur.Yazılı kaynaklar incelendiğinde Avrupa da  Türk danteli denildiğinde  oyalar ve el düğümü bağlamaların( makrame adı altında ) tanıtıldığı görülmektedir. Oysa ki zengin kültürümüz içinde dantel bir çok teknikle,değişik kullanım alanlarında yer almaktadır.

          

Dünyada bir çok ülkede dantel örneklerinin yer aldığı resmi ve özel Dantel müzeleri kurulmuştur. Avrupa’nın ve  Amerika’nın  bir çok bölgesinde dantel müzeleri faaliyetlerini aktif olarak sürdürmektedir.İçerikleri ve alanları farklı olan bu müzelerde sadece dantelin tarihçesi ve sergiler değil,yapım tekniklerinin öğretildiği sınıflar ve her yaş grubundan  eğitim alan bireyler de yer almaktadır.Ayrıca, Dantel üretimi yapılan köyler de vardır.(Örneğin; Brugger Köyü-Belçika).Dantel müzeleri kültür paylaşımında uluslararası dantel yarışmaları ve bienaller düzenleyerek (Örneğin: Sansepolcro Dantel yarışmaları.İtalya)evrensel sanat anlayışına da katkıda bulunmaktadırlar.

Kastamonu İli Valiliğince açılması planlanan“ Dantel Müzesi” ,Türkiye de bir ilktir ve uluslararası platformda zengin dantel kültürümüzün özgün  örneklerini belgelemek amacıyla yapılandırılmaktadır.Dantellerimizin tanıtılmasında yapılacak  her çalışma Türk kültürü ve sanatına sahip çıkmak, belgelemek, ulusal kimliğimizi korumak açısından büyük önem taşımaktadır.Bu bağlamda,kültür birikimlerimizin tanıtılacağı bilimsel içerikli sanal müzelerin arttırılmasında Üniversitelere,  resmi kurumlara,ilgili araştırmacılara destek verilmelidir.

“Cumhuriyet Dönemi” el sanatlarımız incelendiğinde dantellerin iğne dantelleri, tığ dantelleri, şiş dantelleri, el düğümü”tırnak bağı” dantelleri, mekik dantelleri ,firkete  dantelleri ve oyalar olarak yapılageldiği görülmektedir.İncelenen örnekler içinde Osmanlı Dönemine tarihlendirme yapılabilecek ürünleri tespit etmek oldukça güçtür.Ancak, kenar oyalarında ve kenar dantellerinde Osmanlı Döneminin etkilerinin olduğu düşünülmektedir.

 Dantel kültürü genel olarak incelendiğinde tekniklerine göre ;

1.     El ile düğümlenerek yapılanlar,

2.     Bir araç kullanılarak yapılanlar,

olarak sınıflandırılabilir.

Danteller; üretilen eşyanın süslenmesi veya kenar temizliğinde kullanılanlar ve  ürünün kendisini oluşturanlar olarak ayrılırlar.

 Birincisi;dantelin ürün  kenarlarında veya kumaş yüzeyinde aplike edilmesi için örülen dantellerdir.Bunlar,çarşaf kenarı,havlu kenarı, ara danteli,perde ucu,başörtü veya yemeni kenar oyası olarak isimlendirilirler.

 İkincisi; ürünün kendisini oluşturan dantel örgülerdir.Motiflerin yan yana gelmesi ile zemin oluşturulduğu gibi, tek parça olarak  merkezden dışa doğru veya alttan yukarı bütün olarak da  örülmektedir.Örneğin; Masa örtüsü,yatak örtüsü,perde,değişik kullanım amaçlı örtüler,giysiler ve yakalar.

Geleneksel çeyiz kültürümüzde süsleme amaçlı kullanılan ,kenar ve ara dantelleri çarşaf,yastık ve yorgan  kenarlarında çok sık görülen uygulamalardır.Günümüzde, fonksiyonelliği değişen kenar ve ara danteli motiflerini çeşitli  havlu kenarlarında,giysi süslemelerinde,çanta,şapka gibi aksesuar uygulamalarında görmek mümkündür.

Yaşamla iç içe olan El sanatları,teknolojik gelişmelerle birçok değişiklikler yaşar ve yaşatır.Dantellerin de doğal olarak zaman içinde biçim,teknik,malzeme ve kompozisyon gibi özelliklerinde farklılıklar olduğu görülebilir.

            

       

Başörtüsü ve yemenilerde  kenar temizlemek ve süsleme amaçlı yapılan oyalar dantel kültürümüzün önemli bir bölümünü oluşturur.Her çeşit teknik kullanılarak  oya yapılabilmektedir.Kullanılan tekniğe göre; tığ oyaları,iğne oyaları vb.gibi isimler alırlar.Etnoğrafik olarak incelendiklerinde oyaların isimlendirildikleri görülmektedir.”Ecevit Bıyığı”,”domates oyası”,”çarkıfelek”,”biber”,”eltieltiye küstü” oyaları vb. Mecazi anlamlı veya duygu yüklü isimlerdir. Özellikle kenar oyalarında  anlam yükü taşıyan  isimler çok sık kullanılırlar.Bu isimlendirmeler folklorik değerlerimiz açısından büyük önem taşır.

Günümüzde sadece başörtü ve yemeni oyaları değil ,çağdaş  oya uygulamaları ile takı tasarımları  ve dekoratif eşyalar da üretilmektedir.

.

Ürünün  bütününü oluşturan danteller genellikle geometrik şekillerde ( daire,kare altıgen vb.)örülürler veya ana –ara motifler yanyana  birleşerek ürünü oluşturur.Yüzeyi oluşturan motifler istenilen boyutta ve sayıdadır.Bazı dairesel motiflerin kare veya dikdörtgen boyutlarda üretilmesinde  ana  motiflerin boşluklarında  küçük boyutlu  ara motifler kullanılmaktadır.Tığ dantellerinde, kroşe tekniği ile karelendirilmiş desenin örüldüğü  örneklere çok sık rastlamak mümkündür.İğne dantellerinde ise merkezden dışa doğru birbirini takip eden sıralar halinde örülen tek parça ürünlere sık rastlanır.Bazı örneklerde kare,daire veya oval şekli kazandırmak amaçlı küçük  motifler kullanılmaktadır.

Danteller kullanılan aracın veya tekniğin adına göre nitelendirilirler.Ancak,birçok dantel tekniğinin birleştirilmesinde yardımcı araç olarak tığ ve iğne kullanımına çok sık rastlanır.Tığ,şiş,iğne,firkete en sık kullanılan dantel örgü araçlarıdır.

Dantellerin geleneksel yapısı incelendiğinde örgüde kullanılan ipliklerin  çok  çeşitli renklerde   ve kalınlıklarda olduğu görülmektedir.Geleneksel dantel kültürümüzün örnekleri incelendiğinde  pamuk ve ipek iplik kullanımının yoğun olduğu görülür. Günümüzde ise dantel örgülerde pamuklu iplikler,  ipek,floş,sim  iplikler,yün,orlon ve sentetik iplikler ürünün kullanım amacına  uygun olarak seçilirler.